|
سه شنبه ۱۳ بهمن ۱۳۹۴ ساعت ۱۹:۲۴
کد مطلب : 10396
در میزگرد ایرنا بررسی شد/ پسماند آنتی بیوتیک در گوشت مرغ از توهم تا واقعیت
|
پرورش مرغ با هدف تولید انبوه در شکل صنعتی آن در جهان سابقه 140 ساله دارد و طی این مدت فعالیتهای بسیاری در قالب اصلاحات ژنتیکی، به گزینی و ابداعات درمانی و دامپزشکی به منظور ارتقاء عملکرد تولید اقتصادی مرغ صورت گرفته است.
| مرجع : خبرگزاری ايرنا |
|
در این میان صنعت مرغداری ایران با 60 سال قدمت، به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی شاهد رشد کمی و کیفی قابل توجهی بوده است بطوری که هم اکنون از نظر تولید گوشت مرغ در رتبه ششم و در تولید تخم مرغ در رتبه دوازدهم جهان قرار دارد.
بر اساس گزارش راهبردی گروه پژوهشی امور کشاورزی معاونت پژوهشهای اقتصادی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت، مصرف سرانه گوشت مرغ در ایران از 18 کیلوگرم در سال 1384 به 28 کیلوگرم در سال1393 و میزان سرانه مصرف تخم مرغ نیز در همین مدت از 9،5 کیلوگرم به 12،5 کیلوگرم افزایش یافته که نشاندهنده اهمیت روزافزون و جایگاه مهم این صنعت در تامین بخشی از نیاز به پروتئیین در سبد غذایی خانوارهای ایرانی است.
* چالش رشد
رشد شدید کمی در صنعت مرغداری همراه با رشد مناسب و کاهش فضای پرورش، چالشهایی نیز در پی داشته بطوری که کاهش زمان پرورش جوجه به مرغ دو کیلوگرمی از 90 روز به زیر 40 روز و کمتر از آن، نیازمند تمهیدات ویژه بهداشتی و اقدامات دامپزشکی گسترده شده است.
تراکم بالای جمعیت طیور در مرغداریها احتمال ابتلای آنها به بیماری را افزایش می دهد لذا در این شرایط مصرف آنتی بیوتیک به شکل مناسب با نظارت دامپزشک ضروری است.
آنتی بیوتیک به عنوان ضدانگل و قارچ از جمله داروهایی است که در عرصه دامپزشکی برای گاو، گوسفند، بز، طیور و آبزیان و حتی زنبورعسل تجویز می شود.
بر این اساس از آنتی بیوتیکها در صنعت پرورش طیور برای کاهش تلفات، افزایش تولید گوشت، افزایش قابلیت دسترسی یا جذب بعضی مواد و از بین بردن سم تولید شده توسط میکروبهای مضر در روده مرغ استفاده می شود.
به این ترتیب آنتی بیوتیکها مورد استفاده برای کنترل بیماریهای عفونی با منشاء باکتری، باعث کاهش تلفات در مرغداریها شده و با شتاب دادن به رشد باعث بهبود ضریب تبدیل طیور می شود. تجویز صحیح آنتی بیوتیک می تواند باعث افزایش ویتامین و مواد معدنی و از بین رفتن باکتریهای مضر در مرغ شود.
بسیاری از این داروها مشابه آنتی بیوتیکهای انسانی یا هم خانواده با آنها هستند لذا مصرف بیش از حد گوشت این مرغها می تواند بر سلامتی انسانها تاثیرات زیانباری داشته باشد.
به رغم کاربرد مفید آنتی بیوتیک در صنعت مرغداری اگر تجویز و مصرف آن بطور صحیح صورت نگیرد عامل بروز مقاومتهای میکروبی در بدن طیور می شود که ممکن است از طریق مصرف گوشت مرغ به بدن انسان منتقل شده و مقاومتهای میکروبی را در مصرف کنندگان تشدید کند.
همچنین مصرف بی رویه آنتی بیوتیک نه تنها باعث افزایش هزینه تولید در مرغداری بلکه تجویز غیراصولی آن سبب برهم زدن فلور میکروبی در دستگاه گوارش طیور می شود.
بر این اساس باید یک هفته قبل از کشتار مرغ، مصرف آنتی بیوتیک در مرغداری قطع شود تا این دارو در بدن طیور متابولیزه و منهدم گردد.
تزریق داروهای آنتی بیوتیک به مرغ بطور بی رویه، خارج از رویه های علمی و بدون مجوز متخصص می تواند موجب بروز مقاومتهای دارویی و آلرژیک در مصرف کنندگان این فراورده شود. پاسخ ندادن به درمان برخی مبتلایان به عفونتهای بیمارستانی نیز می تواند از استفاده بی رویه داروها مصرف گوشت آنها توسط این بیماران ناشی شود. آنتی بیوتیکها مواد شیمیایی هستند که با طبخ غذا نیز از بین نمی روند.
با این وجود تاکید بر این نکته ضروری است که فرآیند تبدیل جوجه به مرغ بالغ طی 40 روز و تسری این روند در صنعت مرغداری حاصل اصلاح نژاد ماکیان است. در واقع نوع ژن مرغ شرایط را برای مرغداران فراهم می کند که در مدت کوتاهی مرغها را پرورش دهند. رژیم غذایی سرشار از پروتئین، املاح معدنی، انواع ویتامین و اسیدهای آمینه طیور تحت نظر دامپزشک همچنین ایجاد شرایط محیطی مناسب و کاربرد داروهای از جمله آنتی بیوتیک موجب می شود که سرعت پرورش مرغ نسبت به گذشته افزایش چشمگیری داشته باشد. لذا این باور که داروهای هورمونی سبب این سرعت در پرورش مرغ شده اند به کلی فاقد صحت است.
ولی همزمان، واقعیت دیگری نیز وجود دارد که بر اساس آن پسماند آنتی بیوتیکها و داروهای شیمیایی در گوشت مرغ می تواند اثر نامطلوبی بر سلامت انسان به عنوان مصرف کننده این محصول بر جای بگذارد.
اهمیت این موضوع، انگیزه برپایی میزگردی تخصصی ایرنا در مشهد با حضور نایب رئیس اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی، معاون سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی، رئیس اداره نظارت بر بهداشت عمومی این اداره کل، کارشناس اداره نظارت بر بهداشت مواد غذایی و نیز مدیر روابط عمومی دامپزشکی خراسان رضوی شد.
در این چارچوب موضوع تولید مرغ و تخم مرغ بدون آنتی بیوتیک، بررسی میزان باقیمانده آنتی بیوتیک در گوشت مرغ، کاربرد
هورمون در صنعت طیور و موارد مشابه مورد بحث و بررسی کارشناسان این عرصه قرار گرفت.
* وضعیت تولید مرغ گوشتی
نایب رئیس اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی در میزگرد ایرنا در مشهد گفت: سالانه دو میلیون تن گوشت مرغ در 22 هزار مرغداری در سطح ایران تولید می شود و در این میان استانهای اصفهان، مازندران و خراسان رضوی دارای بیشترین ظرفیت تولید هستند.
ساسان سروری افزود: خراسان رضوی با تولید سالانه 135 هزار تن گوشت مرغ هم اکنون رتبه سوم کشور را در این زمینه به خود اختصاص داده است.
وی ادامه داد: سالانه 70 میلیون قطعه طیور در 16 کشتارگاه خراسان رضوی ذبح و به بازارهای داخلی و خارجی عرضه می شود.
نایب رئیس اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی گفت: تمام فراورده هایی دام و طیور مهمور به مهر دامپزشکی، به لحاظ کیفیت هیچگونه مشکلی ندارند و هیچ نگرانی از این بابت وجود ندارد.
وی با اشاره به تولید مرغ بدون آنتی بیوتیک در کشور افزود: تولید مرغ فاقد آنتی بیوتیک برای اطمینان بخشی از نبود هیچگونه آنتی بیوتیک در گوشت مرغ، از سالهای گذشته آغاز شده است.
سروری ادامه داد: این در حالی است که گوشت مرغی که خارج از این فرآیند در سطح کشور تولید می شود نیز هیچگونه مشکلی ندارد و باقیمانده آنتی بیوتیک در آن زیر حد مجاز است.
وی گفت: خراسان رضوی هم اکنون در تولید مرغ و تخم مرغ بدون آنتی بیوتیک در سطح کشور پیشگام است.
نایب رئیس اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی افزود: در همین راستا عملکرد دامپزشکی خراسان رضوی در سطح کشور از جایگاه بالایی برخوردار است بطوری که امسال در بین ادارات کل دامپزشکی استانها رتبه نخست را کسب کرد.
وی ادامه داد: تاکنون از هزار و 600 واحد مرغداری خراسان رضوی 40 واحد، موفق به دریافت مجوز تولید مرغ بدون آنتی بیوتیک شده اند.
سروری گفت: در واحدهای تولید مرغ بدون آنتی بیوتیک فرآیند پرورش طیور و کشتار تحت شرایط خاصی صورت می گیرد بطوری که کارکنانی که در این واحدها کار می کنند برای ورود باید ابتدا دوش گرفته و لباس خود را تعویض کنند تا هیچگونه آلودگی به محیط وارد نشود.
وی افزود: گوشت مرغ ارزانترین ماده پروتئینی در ایران است، اکنون قیمت هر کیلوگرم مرغ زنده 41 هزار و 500 ریال و قیمت گوشت مرغ آماده طبخ نیز 58 هزار و 500 ریال است که در نوع بدون آنتی بیوتیک قیمتها حدود 10 درصد افزایش دارد.
* آنتی بیوتیک باقیمانده در مرغ تولید خراسان رضوی زیر حدمجاز
کارشناس اداره نظارت بر بهداشت مواد غذایی اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی نیز در ادامه میزگرد ایرنا در مشهد گفت: در طول دوره پرورش طیور احتمال بیماری و بروز عفونت در گله های مرغ وجود دارد لذا برای پیشگیری از مرگ و میر و درمان طیور باید با تجویز دامپزشک به مرغها آنتی بیوتیک داده شود.
دکتر علیرضا تعالی افزود: به همین خاطر مصرف آنتی بیوتیک در امر پرورش مرغ تابع قوانین خاص و پرهیز از کشتار در مدت زمان تعیین شده است.
وی ادامه داد: اگر باقیمانده آنتی بیوتیک در مرغهای کشتار شده از حد مجاز بیشتر باشد امکان انتقال آن از طریق مصرف فراورده های خام دامی به بدن انسان وجود دارد.
کارشناس اداره نظارت بر بهداشت مواد غذایی اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی گفت: در واحدهایی که مرغ بدون آنتی بیوتیک تولید می کنند فرآیند پرورش با شرایطی خاص صورت می گیرد و از هیچ نوع آنتی بیوتیک در طول پرورش مرغ استفاده نمی شود.
وی افزود: مرغ فاقد آنتی بیوتیک در راستای ارتقا کیفیت و اطمینان کامل از نبود هیچگونه آنتی بیوتیک در گوشت مرغ تولید می شود اما باید تاکید کرد این بدان معنا نیست که سایر مرغهای تولیدی از نظر سلامت دچار مشکل هستند.
دکتر تعالی ادامه داد: بررسیهای آزمایشگاهی و نمونه گیریهای انجام شده نشان داده باقیمانده آنتی بیوتیک در مرغهای تولیدی خراسان رضوی خارج از فرآیند بدون آنتی بیوتیک، کمتر از حد مجاز است.
وی گفت: آزمایشهای کنترل باقیمانده آنتی بیوتیک در مرغهای گوشتی طی پنج سال گذشته در خراسان رضوی در حال اجراست لذا با قطعیت و اطمینان خاطر اعلام می شود که باقیمانده آنتی بیوتیک در تمام فراورده های خام دامی این استان در حد مجاز می باشد.
کارشناس اداره نظارت بر بهداشت مواد غذایی اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی افزود: در قالب این بررسیها و نظارتها میزان باقیمانده آنتی بیوتیک در کشتارگاههای طیور اندازه گیری شده و اگر پسماند آنتی بیوتیک در گوشت مرغ بیشتر از حد مجاز باشد اجازه کشتار آن داده نمی شود.
وی ادامه داد: باقیمانده آنتی بیوتیک اگر در حد مجاز باشد برای سلامت مصرف کننده ضرری ندارد و منجر به سرطان، نازایی و اختلال رشد نمی شود همچنانکه مساله ریش درآوردن زنان و رابطه آن با کاربرد آنتی بیوتیک و هورمون در طیور به هیچوجه صحت ندارد.
تعالی گفت: در گذشته در برخی کشورها از آنتی بیوتیک برای رشد صنعت پرورش طیور استفاده می شد اما کاربرد آنتی بیوتیک برای پرورش مرغ در ایران به هیچوجه صورت نگرفته است.
وی افزود: اجرای اصلاح نژاد در دهه اخیر باعث شده طول دوره پرورش طیور از 50 روز به 35 روز کاهش یابد و دیگر نیازی به استفاده از آنتی بیوتیکهای رشد و یا استفاده از هورمون نباشد.
* مرغ فاقد آنتی بیوتیک 10 درصد حجم تولید خراسان رضوی
رئیس اداره نظارت بر بهداشت عمومی اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی نیز در ادامه میزگرد ایرنا در مشهد گفت: تولید مرغ بدون آنتی بیوتیک در این استان از سال 1388 برای نخستین بار در کشور آغاز شد.
دکتر جعفر عطارباشی افزود: هم اینک سالانه 135 هزار تن گوشت مرغ در خراسان رضوی تولید می شود که 10 درصد آن مرغ فاقد آنتی بیوتیک است.
وی ادامه داد: فرآیند پرورش طیور در 'واحدهای تولید مرغ بدون آنتی بیوتیک' با پیچیدگیهای خاص همراه است بطوری که بیشترین نظارتها در این خصوص اعمال می شود.
رئیس اداره نظارت بر بهداشت عمومی اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی گفت: غذا و آب مورد نیاز مرغ در واحدهای تولید بدون آنتی بیوتیک تحت کنترل است و شرایط رفت و آمد و همچنین نظافت و پاکیزگی کارکنان به لحاظ انتقال آلودگی به محیط مرغداری از اهمیت بسیاری برخوردار است.
وی افزود: امسال تولید مرغ بدون آنتی بیوتیک در خراسان رضوی نسبت به مدت مشابه پارسال 30 درصد افزایش یافته است.
دکتر عطارباشی ادامه داد: 40 واحد تولید مرغ بدون آنتی بیوتیک در خراسان رضوی مجوز فعالیت دارند و اگر تقاضا بیشتر شود امکان افزایش ظرفیت تولید نیز وجود دارد.
وی گفت: فرایند تولید و عرضه تمامی فراورده های خام دامی در سطح خراسان رضوی با نظارت و بازرسی دقیق سازمان دامپزشکی انجام می شود.
رئیس اداره نظارت بر بهداشت عمومی اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی افزود: صدور مجوز پروانه بهداشتی برای تمامی خودروهای حمل فراورده های خام دامی، بازرسی مستمر از مراکز عرضه فراورده های خام دامی در سطح شهر و وجود کد رهگیری به صورت بارکد بر روی محصولات برای ارتقا نظارت از جمله اقدامات نظارتی دامپزشکی در این زمینه به شمار می رود.
* خراسان رضوی رتبه نخست تولید تخم مرغ بدون آنتی بیوتیک
معاون سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی نیز در ادامه میزگرد ایرنا در مشهد گفت: این استان در تولید تخم مرغ بدون آنتی بیوتیک همانند تولید مرغ بدون آنتی بیوتیک در سطح کشور پیشگام است.
دکتر محمد رشتی باف افزود: خراسان رضوی در کل تولید تخم مرغ رتبه سوم کشور را دارد.
وی ادامه داد: تولید 'تخم مرغ فاقد آنتی بیوتیک' نیز ابتدای امسال در خراسان رضوی آغاز شد و اکنون 10 درصد حجم تخم مرغ تولیدی در این استان را شامل می شود.
معاون سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی گفت: روزانه 900 هزار قطعه مرغ تخم گذار در این استان تخم مرغ بدون آنتی بیوتیک می گذارند.
وی افزود: عرضه مرغ و تخم مرغ فاقد آنتی بیوتیک یکی از اقدامات در راستای ارتقا کیفیت تولید فراورده های خام دامی به منظور خدمات رسانی بهتر به مصرف کنندگان است.
دکتر رشتی باف ادامه داد: در واحدهای تولید مرغ و تخم مرغ فاقد آنتی بیوتیک شرایط بهداشتی بسیار سختگیرانه ای حاکم است و بایسته های زیست محیطی پرورش طیور از ابعاد مختلف نظیر رطوبت و تهویه بسیار مناسب می باشد.
وی گفت: بر این اساس می توان این اطمینان را به ممصرف کنندگان داد که مرغ و تخم مرغهای دیگر که در خارج از این فرآیند تولید می شوند نیز هیچگونه مشکلی ندارند و باقیمانده آنتی بیوتیک در آنها کمتر از حد مجاز است.
معاون سلامت اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی افزود: هر محصول و فراورده خام دامی موجود در بازار که مهر دامپزشکی بر روی آن درج شده به دور از هرگونه نگرانی از بابت بهداشت، قابل مصرف برای عموم مردم است.
* تصور نادرست پیرامون کاربرد هورمون در پرورش طیور
نایب رئیس اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی در ادامه میزگرد ایرنا در مشهد گفت: برخی مردم تفاوت میان آنتی بیوتیک با هورمون را نمی دانند.
وی افزود: عرضه مرغ فاقد آنتی بیوتیک در برخی فروشگاهها این تصور نادرست را ایجاد کرده که سایر مرغهای تولیدی دارای هورمون هستند.
سروری ادامه داد: مرغ بدون آنتی بیوتیک محصولی است که از هیچ نوع دارو و آنتی بیوتیک در پرورش آن استفاده نمی شود.
وی گفت: اکنون از هیچگونه هورمون و دیگر عوامل شیمیایی رشد در صنعت پرورش طیور کشور استفاده نمی شود.
نایب رئیس اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی افزود: استفاده از هورمون در صنعت طیور ایران شایعه ای بی اساس است زیرا تجویز هورمون رشد در تغذیه مرغ گوشتی برای واداشتن آن به رشد سریع و ناگهانی نه تنها مفید نیست بلکه زیان آور بوده و توجیه اقتصادی نیز ندارد.
وی غیرقانونی بودن، هزینه زیاد، فقدان تاثیر هورمون و اثرات منفی آن بر عملکرد طیور، دستیابی به شناخت دقیقتر نیازهای غذایی طیور و اصلاح ژنتیکی را از دلایل عدم استفاده از هورمون در صنعت مرغداری برشمرد.
سروری ادامه داد: پیشینه استفاده از هورمون در دامپزشکی مربوط به کشورهای اروپایی و آمریکایی آن هم در زمان گذشته است که برای پرورش نشخوارکنندگانی مانند گاو و گوساله کاربرد داشته است.
وی گفت: برخی بر این تصور اشتباه هستند که اگر جوجه ها در عرض مدت کوتاهی خوب رشد کرده و تبدیل به مرغ می شوند، پس حتما از هورمون برای پرورش آنها استفاده می شود حال آنکه دلیل این موضوع اصلاح ژنتیکی و تغذیه مناسب در فرآیند پرورش طیور است.
نایب رئیس اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی افزود: در پی پیشرفتهای علمی در عرصه اصلاح ژنتیکی دام و طیور طی چند دهه اخیر طول دوره پرورش جوجه های گوشتی برای دستیابی به وزن دو کیلوگرم از 70 روز به 35 روز کاهش یافته است.
وی ادامه داد: استفاده از 'هورمون رشد' هزینه بالایی می برد چنانکه اگر یک میلیگرم هورمورن به هر جوجه تزریق شود هزینه آن از ارزش یک مرغ به تنهایی بالاتر خواهد بود لذا استفاده از هورمون رشد در پرورش طیور به هیچوجه توجیه اقتصادی ندارد.
سروری همچنین از اجرای طرحی با عنوان 'طعم دهنده های مرغ' در سطح کشور خبر داد و گفت: بدین منظور مرغهای تولیدی همراه با اسانسهای مختلف خواهند بود بطوری که وقتی نایلون مرغ باز می شود، به جای بوی ساری از آن بوی مطبوعی در فضا پخش خواهد شد.
* مصرف فراورده های فاقد آنتی بیوتیک نیازمند فرهنگ سازی
مدیر روابط عمومی اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی نیز در ادامه میزگرد ایرنا در مشهد گفت: ترویج مصرف مرغ بدون آنتی بیوتیک بین مردم یکی از برنامه های این اداره کل است که از طریق تبلیغات در رسانه های عمومی دنبال می شود.
هادی زارعی افزود: اگر فرهنگ مصرف گوشت مرغ فاقد آنتی بیوتیک در خراسان رضوی نهادینه شود ظرفیت تولید آن وجود دارد.
وی ادامه داد: ارائه اطلاعات از سوی افراد غیرکارشناس در خصوص فراورده های غذایی از جمله مرغ و گوشت هم اکنون یکی از چالشهای بزرگ در حوزه دامپزشکی است.
مدیر روابط عمومی اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی گفت: انتشار مطالب نادرست پیرامون وجود هورمون در گوشت مرغ و مضرات فراورده های خام دامی، در شبکه های مجازی و رسانه ها خدشه دار شدن و سلب اعتماد عمومی را در پی دارد.
وی افزود: در مواردی مشاهده شده حتی برخی افراد متخصص بطور مثال پزشک اطلاعاتی غیرکارشناسی در مورد مصرف گوشت مرغ و استفاده از آنتی بیوتیک و هورمون به بیماران می دهند که صحت ندارد.
زارعی توضیح داد: هنگامی که یک پزشک می گوید نوک بال مرغ محل تجمع هورمون است و این امر القاء شده و در ذهن شنونده جای می گیرد، اصلاح و تغییر آن مشکل است در حالی که هیچ نوع هورمونی هم اینک در صنعت پرورش طیور در ایران استفاده نمی شود.
* راهکارها و پیشنهادها
رئیس اداره نظارت بر بهداشت عمومی اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی در ادامه میزگرد ایرنا در مشهد گفت: تولید فراورده های خام دامی فاقد آنتی بیوتیک نظیر مرغ و تخم مرغ برای ارتقا خدمات رسانی و اطمینان بخشی از نبود هیچگونه باقیمانده دارویی در فراورده ها صورت می گیرد و به منزله این نیست که سایر فراورده های دامی مشکل دارند.
دکتر جعفر عطارباشی از همین منظر، از مردم خواست تا مصرف فراورده های خام دامی فاقد آنتی بیوتیک را در اولویت قرار دهند.
وی افزود: مصرف محصولات غذایی پروتئینی فاقد آنتی بیوتیک برای افراد بیمار و بستری در بخشهای عفونی بیمارستانها از اهمیت بیشتری برخوردار است.
کارشناس مواد غذایی اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی نیز گفت: ترویج مصرف مرغ فاقد آنتی بیوتیک در بین مردم نیازمند فرهنگ سازی در گذر زمان است.
دکتر علیرضا تعالی افزود: مرغ فاقد آنتی بیوتیک علاوه بر اینکه عاری از هرگونه باقیمانده دارویی است، از طعم و مزه ای متفاوت و بعضا بهتر بر اساس ذائقه افراد برخوردار می باشد.
وی با اشاره به برخی اظهارنظرهای نادرست پیرامون گوشت مرغ، هورمون و آنتی بیوتیک ادامه داد: افراد غیرمتخصص باید از اظهار نظر غیرکارشناسی در مورد فراورده های خام دامی پرهیز کنند.
کارشناس مواد غذایی اداره کل دامپزشکی خراسان رضوی گفت: از مردم نیز خواسته می شود هرگونه مطلب منتشره در پایگاههای اینترنتی و شبکه های مجازی اجتماعی در مورد فراورده های خام دامی را نپذیرند و حتما برای اطلاع از صحت و سقم اطلاعات، به نهادهای متولی و نظارتی مراجعه کنند.
