موسسه اطلاعات مرغداری - مسمومیت طیور با گاز آمونیاک

آمونیاک از تخمیر باکتریایی اسید اوریک موجود در مواد بستر درلانه به وجود می آید. گازی است بی رنگ وبی بو و متداولترین گازی است که در مرغداری های غیر بهداشتی وجود دارد. به علت سبک بودن به آسانی قابل تشخیص است.

روند تولید آمونیاک در سالن های پرورشی مرغداری ها بوسیله عواملی مانند درجه حرارت بالای سالن ها ، افزایش PH بستر و افزایش یا کاهش رطوبت سالن ها تسریع خواهد شد. درصورتی که تهویه سالن ها غیر اصولی بوده و شرایط بهداشتی آنها نامناسب باشد، اثرات ناشی از آمونیاک تشدید خواهد شد. در چنین شرایطی میزان آمونیاک موجود در سالن ها شدیدا" افزایش یافته و منجر به شیوع عوارض تنفسی و مشکلات متعاقب ناشی از آن درگله خواهد شد.

متخصصین مشهوری در جهان مانند دکتر جردن (F.T.W JORDAN ) در انگلستان و دکتر آندرسون (ANDERSON) در آمریکا و بسیاری از متخصصین صاحب نام دیگر تحقیقات وسیعی را راجع به اثرات ناشی از آمونیاک بر روی گله های مرغ های تخمگذار و گوشتی انجام داده اند. تراکم آمونیاک در سالن منجر به بروز عوارض تنفسی نامطلوبی در گله خواهد شد و بر روی راندمان گله تأثیر نامناسبی خواهد داشت.

● شرایط ایجاد اثرات نامطلوب در اثر تراکم آمونیاک و بیماری زایی در گله های مرغ:

۱) میزان آمونیاک باید کمتر از۱۰ PPM باشد در غلظت بیش از ۵۰ PPM ریه ها آسیب می بینند و حساسیت به بیماری تنفسی افزایش می یابد. سطوح بالای آمونیاک در حدود ۱۵۰ قسمت در میلیون (PPM) یا بالا منجر به ایجاد شکاف های بسیار مویین و ریز بر روی بافت مخاطی بینی و حلق و عارضه کارتوکونژنکیویت در طیور شده و زمینه را برای نفوذ عوامل بیماری زای میکروبی و ویروسی فراهم سازند و طیور دچار عوارض تنفسی شدید خواهند شد.

۲) آمونیاک منجر به از بین رفتن مژه های موجود بر روی مخاط نای شده و همچنین باعث آسیب رساندن به مخاط چشم ها شده و باعث تحریک شدید مخاط دستگاه تنفس طیور خواهد شد.

۳) آمونیاک در اثر فعل و انفعالات شیمیایی مایعات موجود در دستگاه تنفسی و چشم ها تبدیل به هیدرواکسید آمونیوم خواهد شد که نوع ترکیب شیمیایی قلیایی و بسیار تحریک کننده است . در چنین شرایطی این ماده شیمیایی منجر به شاخی شدن بافت ملتحمه چشم ها ( کراتوکونژ کتیویت ) شده و در اثر این امر طیور اغلب چشم ها را بصورت بسته نگه می دارند و بنابراین بواسطه عدم بینایی در سالن به هیچ وجه حرکت نمی کنند و ساکن می شوند. در این شرایط قرنیه به رنگ خاکستری درآمده و دچار قرحه های شدیدی خواهد شد. طیور مبتلا به تدریج غذا نمی خورند و در اثر کم آبی و بی غذایی شدیدا" لاغر خواهند شد.

۴) تحریک آمونیاک باعث خواهد شد که ریه ها در طیور تحریک شده و موکوس اضافی باعث چسبندگی مژه ها ی سطحی خواهد شد و بنابراین عمل طبیعی آنها دچار اختلال خواهد شد. در چنین شرایطی طیور مبتلا نسبت به عوامل ویروسی مانند نیوکاسل و برونشیت عفونی و تورم کیسه های هوایی در اثر عوامل باکتریایی از جمله باسیلوز حساس خواهند شد.

۵) مقادیر بالای آمونیاک در سالن ها منجر به کاهش مصرف غذا در گله خواهد شد و در نتیجه ضریب رشد و همچنین میزان تولید تخم مرغ درگله کاهش خواهد یافت.

۶) از طرف دیگر تراکم آمونیاک واکنش های سوء ناشی از واکسیناسیون را نیز افزایش خواهد داد و موارد آن در گله بیشترخواهد شد.

● پیشگیری از تراکم آمونیاک در سالن ها

۱) بهبود و بالا بردن سیستم های مدیریت در این موارد از اهمیت خاصی برخوردار می باشند؛

۲) درصورت امکان ، خارج کردن مقادیری از مدفوع موجود بر روی بستر سطوح آمونیاک را کاهش خواهد داد. از طرف دیگر بایستی حتی الامکان از مرطوب شدن بستر جلوگیری نمود ( در اثر عواملی مانند ریختن آب و غیره بصورت تصادفی ).

۳) در سیستم های پرورشی خاصی که از قفس استفاده می شود (cage system ) ، تهویه مناسب منجر به سریعتر خشک شدن مدفوع و سطوح آمونیاک موجود در سالن ها را کاهش خواهد داد. استفاده از تهویه ها با دور سریع نیز در صورتی که همه سطوح سالن ها را به طور یکنواخت پوشش دهد منجر به کاهش آمونیاک خواهد شد.

۴) با استفاده از تهویه های دمنده می توان از طریق خشک کردن مدفوع به صورت سریعتر تا حدی غلظت آمونیاک را کاهش داد.

۵) ازیکسری مواد شیمیایی خاص نیز می توان غلظت آمونیاک سالن ها را کاهش داد. محصولاتی هستند که گازهای سمی موجود در سالن ها از جمله آمونیاک را به خود جذب می نمایند و جاذب محسوب می شوند. این محصولات اغلب به صورت پودری یا اسپری در بازار عرضه می شوند.

۶) امکان استفاده از زئولیت (zeolite) نیز بایستی به دقت مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد. زئولیت ماده جاذب بسیار مناسبی برای آمونیاک و فرمالین محسوب می شود.

۷) اگر دور و اطراف سالن ها فضای سبز فشرده و درخت وجود داشته باشد این مسئله موجب تشدید تراکم آمونیاک در سالن ها می شود چرا که گردش هوا به درستی صورت نگرفته و تهویه ها بطور مناسب این عمل را انجام نخواهد داد و تراکم آمونیاک در سالن تشدید خواهد شد.

۸) استفاده از مواد جذب کننده آمونیاک از فرمالین و عصاره درخت یوگا برای جذب آمونیاک می توان استفاده نمود. این مواد دارای خاصیت پیوند با آمونیاک می باشند و سبب جلوگیری از آزاد شدن گاز آمونیاک از بستر می شوند. از سولفات آهن و اسید فسفریک و آهک هیدراته و اسید پروپیونیک نیز برای کاهش آمونیاک در لانه استفاده می شود.

در سال ۱۹۹۹ در آمریکا پودر خنثی کننده آمونیاک ساخته شده است که قبل از جوجه ریزی برای یکبار در روی بستر پخش می شود. معمولا" برای هر متر مربع ۲۵۰ ۲۰۰ گرم مورد استفاده قرار می گیرد.